BOSSA NOVA
Αναμνήσεις από ένα πάρτυ που θα έπρεπε να είχε γίνει

[«Mένουμε σπίτι» με τον Πολιτισμό | Δείτε τη διαδικτυακή προβολή της παράστασης: n-t.gr]

Βossa nova σημαίνει στα πορτογαλικά «νέο κύμα». Είναι ένα είδος μουσικής που αναπτύχθηκε στο Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας τη δεκαετία του 30 και διαδόθηκε παγκοσμίως την δεκαετία του ‘50. Στη bossa nova συναντώνται στοιχεία της σάμπα, -της αφροβραζιλιάνικης δηλαδή μουσικής της χώρας που ήταν δημοφιλέστατη τις δεκαετίες του ’30 και του ’40-, και της τζαζ. Η bossa nova απάλυνε το πάθος και την ένταση της σάμπα μειώνοντας τον ρόλο των κρουστών στις ορχήστρες, έδωσε στην κιθάρα και στο πιάνο τον πρωταγωνιστικό ρόλο και επέλεγε σαν χώρους ακρόασης μικρότερες αίθουσες όπου μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει μέσα σε συνθήκες απόλυτης ηρεμίας. Πολλά χρωστάει και στις ηχητικές ανταλλαγές που συνέβαιναν την ίδια εποχή αλλά και στη δεκαετία του ΄50 ανάμεσα στη Βραζιλία και τις ΗΠΑ. Στους στίχους και τη μουσική υπάρχει αισιοδοξία και λυρική ελαφρότητα, είναι ένα είδος γεμάτο φως.

Ο βραζιλιάνος μουσικός και μουσικολόγος Αρτούρ Νεστρόβσκι έλεγε πως «Αν επιχειρήσεις να τραγουδήσεις αυτό το είδος με ένταση μπορεί να ακουστεί κιτς. Είναι τελείως διαφορετικό από την samba. Το κόλπο είναι να τραγουδάς την bossa nova σα να μιλάς, όπως ιδανικά έκανε ο Ζοάο Ζιλμπέρτο. Μ' αυτόν τον τρόπο ακούγεται πάντα οικεία και ανεπίσημη, σαν κουβέντα ή σαν εξομολόγηση». Για τον μουσικολόγο Ζούλιο Μεντάλια είναι «η μουσική που όλοι μπορούν να τραγουδήσουν, αφού καταργεί την πρωτοκαθεδρία του τραγουδιστή-σολίστα», ενώ ο τραγουδιστής και συνθέτης Carlos Lyra λέει πως «τραγουδούσαμε σαν να ψιθυρίζαμε στο αυτί μιας γυναίκας».

Από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους της μπόσα νόβα είναι ο Antônio Carlos Jobim και ο Ζοάο Ζιλμπέρτο ο οποίος υπήρξε από τους πιο ευρηματικούς συνθέτες του είδους.

Στα πιο διάσημα τραγούδια της μπόσα νόβα είναι το «The Girl From Ipanema» γραμμένο 1941 από τον Αντόνιο Κάρλος Ζομπίμ και στίχους στα πορτογαλικά από τον Vinicius de Moraes και αργότερα στα Αγγλικά από τον Norman Gimbel.

Στην παράσταση που ανέβηκε στη σκηνή Κοτοπούλη του θεάτρου Rex ο σκηνοθέτης και χορογράφος Κωνσταντίνος Ρήγος «καλεί» είκοσι ηθοποιούς και χορευτές σε ένα πάρτυ, στο ρυθμό της bossa nova. Ένα μεγάλο μουσικό πάρτυ για τον έρωτα και τη ζωή στο Ρίο ντε Τζανέιρο: ένας φοίνικας σαν του Ρίο, το ψηφιδωτό της Κόπα Καμπάνα κι ένα τραπέζι. Λαμπερά κοστούμια - κυρίως στο άσπρο, χρυσό και μαύρο-, με κάποιες αναφορές στο κιτς των σίξτις. Ένα συγκρότημα παίζει ζωντανά και όλοι τραγουδάνε κλασικές μπόσα νόβες -Girl from Ipanema, Blue Bossa, Desafinado και κυρίως το περίφημο Βlame it on the Bossa Nova, που είναι και η ραχοκοκαλιά της παράστασης. Στον αντίποδα η πρωτότυπη μουσική του Δημοσθένη Γρίβα για τα μέρη που μας μεταφέρουν έξω από τη συνθήκη του πάρτυ, τα πιο «μεταφυσικά».

Η μουσική κατακλύζει τη σκηνή, πλημμυρίζει την αίθουσα, οι ερμηνευτές - καλεσμένοι σταδιακά χαλαρώνουν, προσκαλούν επί σκηνής τους θεατές και τους μαθαίνουν τα βήματα του ανάλαφρου χορού. Και μέσα σε αυτή την χαλαρή ατμόσφαιρα του ball-room οι ερμηνευτές έρχονται να αναρωτηθούν για τον έρωτα. Τι είναι έρωτας; Ένα ερώτημα που συνεχώς γίνεται πιο πιεστικό. Τα αισθήματά τους, οι σκέψεις και οι αγωνίες τους για τον έρωτα παρουσιάζονται σε εικόνες που μπλέκονται η μία μέσα στην άλλη. Όλα τα ζευγάρια και οι ιστορίες τους είναι ψηφίδες της μίας και απαρέγκλιτης πορείας του Έρωτα. Έρωτας είναι τα πάντα και μέσα στη ρυθμική επανάληψη της bossa nova παρακολουθούμε παράλληλα την κυκλική πορεία των σχέσεων των ανθρώπων, σε μια διαδρομή από την ευφορία στην απόγνωση, στη διάλυση, στην ανασύνθεση και πάλι πίσω. Πόσο ελεύθερος είναι τελικά ο άνθρωπος να βιώσει τα αισθήματά του και τις επιλογές του; Είμαστε καταδικασμένοι να χορεύουμε σε έναν επαναλαμβανόμενο ρυθμό από όπου δεν μπορούμε να ξεφύγουμε; Ή μήπως αυτή ακριβώς η επανάληψη είναι η ευκαιρία μας για την παρέκκλιση, όπως σημειώνει η δραματουργός Ξένια Αηδονοπούλου, για τη δημιουργία του μοναδικού, του ανεπανάληπτου, του ιδιοφυούς και του ιδεώδους;

Ένα αστικό πάρτυ όπου κυριαρχεί η λάουντζ αισθητική, σαν αυτή που επικρατούσε στον πλανήτη στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, όταν όλα έμοιαζαν λαμπερά ενώ το από κάτω επίπεδο διαλυόταν: χλιδάτα ξενοδοχεία για τις πιο πολυτελείς διακοπές, ουρανοξύστες που έσκιζαν τον ουρανό, ένα εξεζητημένο σήμερα δίχως έγνοια για το αύριο ενώ το κλίμα καταστρέφεται, το νερό λιγοστεύει, ο πλανήτης υποφέρει. Κι η ευθύνη; Που βρίσκεται η ευθύνη για όλλα αυτά; Μάλλον όπως πάντα κάπου αλλού. Ας φταίει η μπόσα νόβα! Blame it on the bossanova!

Ειρήνη Μουντράκη,
Υπεύθυνη Δραματολογίου,
Αρχείου, Βιβλιοθήκης & Διεθνών Σχέσεων Εθνικού Θεάτρου

 

Σημείωμα Χορογράφου - Σκηνοθέτη

O Elvis φοράει ασπρόμαυρο στενό κοστούμι στην ταινία Fun in Acapulco, ενώ τραγουδά και χορεύει το περίφημο Bossa Nova Baby. 

Μοναχικοί ηλικιωμένοι cowboys και βραζιλιάνοι αστοί χορεύουν σε τράπεζες, σπίτια, μαζικούς χώρους εστίασης και πάρκα. 

Περπάτησα στην Ιπανέμα και σιγοψιθύρισα το The Girl from Ipanema και πριν από λίγο καιρό έμαθα ότι υπάρχει και αγόρι από την Ιπανέμα (λογικό). Το είχα δει σίγουρα καθώς περπατούσα. Είδα τους μεγάλους φοίνικες στο Ρίο ντε Τζανέιρο να με κοιτούν και τους ξανάδα ψεύτικους και με φωτάκια στο επαρχιακό οδικό δίκτυο της Ελλάδας. 

Έρχεται στα αυτιά μου η μουσική από τα Σαγόνια του καρχαρία. Στον ύπνο μου ένα βράδυ ο Έλβις, ένας καρχαρίας, κάποιες χαμένες αντιλόπες και ένα ατελείωτο φιλί έγιναν ένα. Η παράσταση θα το αποδείξει! 

Ένα φιλί μπορεί να είναι τόσο κοφτερό όσο το δάγκωμα ενός καρχαρία, ένας άνθρωπος μπορεί να λάμψει σαν φοίνικας, όλοι μας είμαστε χαμένες αντιλόπες! 

Σ’ έναν κόσμο με ορισμένες αντιστοιχίες, η σουρεαλιστική εικόνα δεν γνωρίζει φράγματα. Ένα αγόρι και ένα κορίτσι χορεύουν ακόμα, με άμμο στα πόδια, στην Ιπανέμα.

Κωνσταντίνος Ρήγος

Τελευταία ενημέρωση: 02/05/2020