Εθνικό ΘέατροΕθνικό Θέατρο

«Ο θείος Βάνιας» - Αν γινόταν να ζήσει κανείς τη ζωή που του απομένει αλλιώς. [Γνωρίστε το έργο πριν την προβολή! | «Ψηφιακή» Σκηνή Ε.Θ. | n-t.gr]

08.5.2020

Αν γινόταν να ζήσει κανείς τη ζωή που του απομένει αλλιώς.

[Παρακολουθείστε τη διαδικτυακή προβολή της παράστασης: n-t.gr]

«Bλέποντας τους ήρωές σας πάνω στη σκηνή, είχα την αίσθηση ότι μ’ έκοβε ολάκερο ένα μαλακό πριόνι: τα δόντια του μπήγονταν κατευθείαν στην καρδιά.»
Μαξίμ Γκόργκι

Ο Άντον Τσέχωφ είναι ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς του ρωσικού αλλά και του παγκόσμιου θεάτρου, συν-διαμορφωτής, σύμφωνα με πολλούς μελετητές, μαζί με τους Ερρίκο Ίψεν και Αύγουστο Στρίντμπεργκ, της πρώιμης περιόδου του μοντερνισμού στο θέατρο. Στο πλούσιο συγγραφικό του έργο, πέρα από τα διηγήματα, συγκαταλέγονται μερικά από τα σημαντικότερα έργα-σταθμοί της παγκόσμιας δραματουργίας: Γλάρος (1896), Θείος Βάνιας (1897), Τρείς αδελφές (1901), Βυσσινόκηπος (1903).

Μέσα από το corpus των έργων του στηλιτεύει τον σύγχρονο τρόπο ζωής στη Ρωσία του τέλους του 19ου αιώνα. Καθρεφτίζει το απελπιστικό βάλτωμα της Ρωσίας που συνθλιβόταν από την αυταρχικότητα του Αλεξάνδρου Γ’. Οι ήρωες των διηγημάτων και των θεατρικών του έργων ήταν τυλιγμένοι μέσα σ’ αυτή τη σκιερή ατμόσφαιρα, που ήταν το φυσικό τους στοιχείο. Καθηλωμένοι από την αντίθεση μεταξύ του υπέρτατου ιδεώδους και της πραγματικότητας, που τους οδηγούσε σε απάθεια ή στείρες ελπίδες.

Στο στόχαστρο της κριτικής του βρίσκονται κυρίως οι επαρχιώτες αριστοκράτες, πηγή έμπνευσης των θεατρικών του ειδώλων, που χαρακτηρίζονται από οκνηρία, κενότητα, ανευθυνότητα και ηθική αδράνεια. Η πλήξη και η ανία, αυτό το αίσθημα κατάπτωσης, θα ταλαιπωρήσει και τον ίδιο, όπως γράφει η βιογράφος του, πριγκίπισσα Τουμάνοβα (Άντον Τσέχωφ: Η φωνή της Ρωσίας που δύει), αίσθημα το οποίο, βέβαια, θα αντιμάχεται σ’ όλη του τη ζωή με σκληρή δουλειά, είτε γράφοντας είτε προσφέροντας τις υπηρεσίες του στο κοινωνικό σύνολο ως γιατρός.

Ο Τσέχωφ ήταν παθιασμένος με την έννοια της κουλτούρας, ιδωμένης πάντοτε μέσα από το πρίσμα της προσωπικής ολοκλήρωσης και θέλησης, που πηγάζει από την αξιοπρέπεια, την ευφυΐα και τη μόρφωση. πιστεύει στο φως και προσπαθεί να νικήσει τις δυνάμεις του σκότους, αντιπαραβάλλοντάς τους τις δυνάμεις του διαφωτισμού.

Ο μεγάλος σταθμός για τη θεατρική σταδιοδρομία του θα συνδεθεί με την ίδρυση του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας, το 1898, και τη γνωριμία του με τους ιδρυτές του, Κονσταντίν Στανισλάφκσι και Βλαντίμιρ Νεμίροβιτς - Ντάντσενκο. Εκεί, στον ναό του νατουραλιστικού θεάτρου, θα παρουσιαστούν τα περισσότερα από τα έργα του και η φήμη του θα εκτοξευτεί στα ύψη, αφού προηγουμένως ξεπεραστεί ο δισταγμός που είχε δημιουργήσει η καινοτομία της γραφής του στο κοινό, συνηθισμένο καθώς ήταν στα μελοδράματα. Η επιτυχία του αυτή θα τον κατατάξει στους μεγάλους συγγραφείς της ρωσικής λογοτεχνίας δίπλα στους Γκόγκολ, Τουργκένιεφ και Τολστόι, και συνάμα θα του ανοίξει τις πόρτες των θεάτρων των μεγαλύτερων πόλεων της αυτοκρατορίας. Στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας θα γνωρίσει και θα ερωτευτεί την ηθοποιό Όλγα Κνίπερ, μέλος της ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, και μετέπειτα σύζυγό του.

Η πρεμιέρα του Θείου Βάνια δίνεται στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, το 1899, έναν χρόνο ακριβώς μετά την ίδρυσή του. Είναι μια χρονιά που θα σημαδευτεί από σημαντικά γεγονότα καθώς στη Ρωσία έχουμε την ίδρυση του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και στη Γαλλία τη φυλάκιση του Εμίλ Ζολά για το πύρινο άρθρο του με τίτλο Κατηγορώ, που δημοσιεύτηκε σε ημερήσια εφημερίδα και στο οποίο καταφέρεται εναντίον της γαλλικής κυβέρνησης για την αντισημιτική της στάση στην υπόθεση Ντρέιφους.

Στην πρώτη παράσταση του Θείου Βάνια στο Θέατρο Τέχνης, ο Κονσταντίν Στανισλάφσκι θα κρατήσει για τον εαυτό του έναν από τους πρωταγωνιστικούς ρόλους και η Όλγα Κνίπερ θα υποδυθεί την Ελένα. Ο Θείος Βάνιας αποτελεί την αναθεωρημένη εκδοχή ενός παλαιότερου έργου του Τσέχωφ, με τίτλο Το στοιχειό του δάσους, που είχε γράψει οκτώ χρόνια πριν και είχε επίσης ανεβάσει στη Μόσχα. Σε εκείνη την πρώτη εκδοχή του έργου, ο ήρωας αυτοκτονεί στο τέλος και η Σόνια, η ανιψιά του, που εδώ είναι μια ελκυστική νεαρή γυναίκα, ετοιμάζεται να παντρευτεί τον δημοκρατικό ήρωα του έργου. Στην αναθεωρημένη εκδοχή, που τιτλοφορείται πια, Θείος Βάνιας, ο βασικός ήρωας εκτός από τον τίτλο καταλαμβάνει πλέον και το κέντρο των δραματικών εξελίξεων.

Ο κατά Στανισλάφσκι Θείος Βάνιας παρουσιάστηκε ως ένα θέατρο ατμόσφαιρας, και η ατμόσφαιρα που επικρατούσε σ’ αυτό το θέατρο ήταν της πλήξης. Στον Τσέχωφ η ατμόσφαιρα είναι ένα στοιχείο ανάμεσα στα άλλα, και αυτό υπήρξε το σημείο παρερμηνείας από πλευράς Στανισλάφσκι. Η πλήξη για τον Τσέχωφ ήταν το αντίθετο από αυτό που έβλεπε στην σκηνή. Δεν ήταν κάτι δακρύβρεχτο, μελαγχολικό, ελεγειακό και συναισθηματικό, αντίθετα ήταν κάτι μισητό, όπως πρέπει να ήταν για έναν άνθρωπο που υπέφερε από βαθιά πλήξη, επειδή είχε αναγκαστεί να την υπομείνει. Σύμφωνα με τον Γκόργκι, ο Τσέχωφ ήταν ένας άνθρωπος που θεωρούσε τη δουλειά θεμέλιο της κουλτούρας και του πολιτισμού. Η πλήξη που αναπαριστούσε ο Τσέχωφ εμπεριείχε την επίγνωση του κενού, μια γνώση που οδηγεί στην οκνηρία, η οποία μπορεί να είναι μισητή για τον άνθρωπο σε κάθε εποχή.

Υπήρξε και ο ίδιος ο Τσέχωφ ένας άνθρωπος με αντιφάσεις. Ήταν γιατρός και συγχρόνως ήταν και ο ίδιος βαριά άρρωστος. Έπασχε από φυματίωση. Έγραφε κωμωδίες και τις ανέβαζαν σαν τραγωδίες. Μπορούσε να δει πέρα από τις αξιώσεις των καιρών του και ήξερε πώς όλα θα ήταν διαφορετικά στο μέλλον, εκτός βέβαια από τη φύση του ανθρώπου και τη φύση της ζωής.

Στον Θείο Βάνια το μέλλον δεν φαντάζει καθόλου ελπιδοφόρο, όπως εμφανίζεται και χωρίς νόημα το παρόν. Όλοι οι ήρωες του έργου μιλούν για το παρελθόν και τροφοδοτούν τις ζωές τους μέσα από γεγονότα που τους σημάδεψαν σε παρελθόντα χρόνο.

Βρισκόμαστε σε ένα κτήμα της ρωσικής επαρχίας, βασική πηγή εισοδήματος του καθηγητή Ιστορίας Τέχνης, Σερεμπριακόφ και της νεαρής εκθαμβωτικής συζύγου του, Ελένας. Το ζευγάρι έχει επισκεφτεί το κτήμα, που σ’ αυτό μένουν η κόρη του καθηγητή, Σόνια, ο αδελφός της πρώτης του γυναίκας, που δεν ζει πια, Βάνιας, και η ηλικιωμένη μητέρα τους. Ο Βάνιας έχει παραιτηθεί από τα κληρονομικά του δικαιώματα στο κτήμα, έχει αποπληρώσει τα χρέη και συνεχίζει να ασχολείται με τη διαχείρισή του. Μόνιμη συντροφιά για τους ενοίκους του κτήματος είναι ο γιατρός Άστροφ, που όταν δεν φροντίζει τους αρρώστους του, προτιμά να περνά τον καιρό του στο δάσος φυτεύοντας δέντρα.

Η παρουσία του ζευγαριού θα ταράξει τα λιμνάζοντα νερά του κτήματος. Βάνιας και Άστροφ, θα πέσουν θύματα της γοητευτικής Ελένας, ενώ η Σόνια θα αναγκαστεί να εκμυστηρευτεί στην Ελένα τα αισθήματά της για τον Άστροφ, τα οποία θα μείνουν χωρίς ανταπόκριση. Οι ισορροπίες θα διαταραχτούν ακόμη περισσότερο όταν ο καθηγητής θα ανακοινώσει στην υπόλοιπη οικογένεια την πρόθεσή του να πουλήσει το κτήμα, χωρίς προηγουμένως να έχει μεριμνήσει για τους ανθρώπους που ζουν εκεί.

Ο Βάνιας, διαψευσμένος από την αχάριστη συμπεριφορά του καθηγητή, που μέχρι πρότινος εκτιμούσε και θαύμαζε, διεκδικεί να ζήσει τη ζωή από την οποία οικειοθελώς είχε παραιτηθεί για να φροντίσει την οικογένεια και μετατρέπεται σε έναν άντρα γκρινιάρη και επιθετικό. Παίζει έναν ρόλο που είναι έξω από τον χαρακτήρα του, του οποίου η ανικανότητα αντανακλά την στειρότητα μιας αριστοκρατίας που σβήνει.

Η τάξη θα αποκατασταθεί όταν ο Σερεμπριακόφ και η Ελένα θα αναχωρήσουν για νέες περιπέτειες, αφήνοντας τον Βάνια και τη Σόνια καταδικασμένους να ζήσουν μια στερημένη ζωή στο κτήμα.

Ο Θείος Βάνιας έχει συμπεριληφθεί δύο φορές στο ρεπερτόριο του Εθνικού Θεάτρου μέχρι τώρα, την πρώτη φορά το 1958 σε σκηνοθεσία του Καρόλου Κουν, ιδρυτή του Θεάτρου Τέχνης στην Ελλάδα. Η δεύτερη φορά το 2009 σε σκηνοθεσία του Γιάννη Χουβαρδά, καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου κατά την περίοδο 2007 – 2013.

 

Βιβή Σπαθούλα
Δραματολόγος Παράστασης

Τελευταία ενημέρωση: 08/05/2020

ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ What'sON

Η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για την ευκολία της περιήγησης, την εξατομίκευση του περιεχομένου και διαφημίσεων και την ανάλυση της επισκεψιμότητας μας.
Δείτε τους ανανεωμένους όρους χρήσης για την προστασία δεδομένων και τα cookies.

Cookies